Sinds vorig jaar zijn er bij een aantal zorginstellingen pilots gestart om mantelzorgers in loondienst te nemen. Het gaat dan veelal om familieleden van bewoners van verpleeg- en verzorgingshuizen, die betaald krijgen voor de zorg die ze aan hun naasten leveren. Het gaat hier overigens niet om medische zorg, maar met name om zogenaamde ‘koesterzorg’. De mantelzorgers leggen met de zorginstelling in een rooster vast wanneer ze komen en wat ze gaan doen. In de pilots betreft het een loondienst van maximaal 6 uur per week, met een uurloon van zo’n 10 tot 15 euro.
Ook bij een aantal thuiszorgorganisaties zijn er sinds de start al een paar honderd mantelzorgers in dienst, waarbij familieleden van cliënten betaald worden om niet-medische thuiszorg te verlenen. Hiervoor krijgen zij een arbeidscontract aangeboden, inclusief sociale zekerheid.
Het idee van betaalde mantelzorg of zorgers in loondienst nemen is ontsproten uit de bodemloze put van de tekorten in de zorg. Maar moeten we dit wel willen? Mantelzorg met Beleid duikt in de bezwaren, voordelen én gevaren die schuilen achter het fenomeen “betaalde mantelzorg”.
Bezwaren
Een arbeidsovereenkomst impliceert allereerst dat je als ‘werknemer’ een verplichting aangaat om tegen betaling iets uit te voeren. Bij het woord verplichting volgt al direct een obstakel. Het zou betekenen dat je als zorgend familielid ook niet meer vrijblijvend de keuze kan maken om wel of juist een keertje niet op bezoek te gaan. Want ja, je moet, dat is zo afgesproken. 80% van de mantelzorgers ervaart nu al een behoorlijke mentale druk als het gaat om wat ze allemaal te doen en te regelen hebben. Als dit ook nog een verplichting wordt, wordt die druk alleen maar groter. Dan is misschien wel het hek van de dam.
Een ander bezwaar is dat betaling voor het zorgen voor je naaste niet klopt met wat nou eenmaal de essentie is van mantelzorg: 1) het is vrijwillig en 2) het is onbezoldigd. Anders noemen we het geen mantelzorg. “Het laat zich dan ook moeilijk verenigen met een arbeidsovereenkomst voor betaalde zorg”, vindt ook het ministerie van Volksgezondheid.
Voordelen
Het grootste voordeel laat zich uiteraard snel raden. Al geruime tijd zijn er niet genoeg handen aan het bed en ook de komende jaren neemt het tekort aan zorgprofessionals alleen maar toe. Wanneer mantelzorgers en vaste familieleden in elk geval de niet-medische zorg zoals begeleiding bij ADL taken en hulp in huishouding, kunnen uitvoeren, blijft er voor de zorgprofessionals tijd over voor de andere noodzakelijke verrichtingen, waaronder medische zorg. Kortom: zowel de thuiszorg als de verpleeghuiszorg kan op deze simpele manier aanzienlijk worden ontlast.
Het brengt ook weer wat ruimte voor menselijke behoeften die iedereen heeft en met de zorg verbonden zijn, maar door alle druk steeds meer het ondergeschoven kindje werden. Denk aan: een wat langer praatje, oprechte aandacht voor de mens achter de cliënt.
In het voorjaar van 2020 zagen we tijdens de corona-crisis nog een ander groot voordeel van mantelzorgers in loondienst. Als zijnde personeel, mochten zij hun naasten blijven verzorgen en bezoeken, waar andere familieleden buiten de deur gehouden werden.
Gevaren
Toch schuilen er ook gevaren achter het concept van betaalde mantelzorg. Want als mensen eenmaal gewend zijn aan het feit dat zij betaald krijgen voor hun zorgen, is het niet meer zo motiverend om daarnaast nog ‘voor nop’ aan de slag te gaan. Buiten die maximaal 6 betaalde uren blijft er nog genoeg over wat normaal gesproken op het bordje van de mantelzorger eindigt. De vrees van bijvoorbeeld zorgverzekeraars en de overheid is dat hiervoor straks geen animo meer is of dat men onbetaald niet meer in actie komt.
Een reëel risico zit ook in de tweedeling die ontstaat. Net zoals de loketten en steunpunten voor mantelzorgers in elk gemeente verschillend zijn, zie je dat ook hierin niet één lijn getrokken wordt door alle zorginstellingen. Er ontstaan dus verschillen die verdeeldheid zaaien: waarom krijgt de ene mantelzorger wél betaald en de andere niet? Dat lijkt dan een kwestie van puur geluk of pech hebben.
Sec bekeken gebeurt dit eigenlijk al sinds de commerciële organisaties die “vervangende mantelzorg” aanbieden, als paddenstoelen uit de grond zijn geschoten. Deze mensen vervangen de mantelzorger wanneer zij/hij ziek is, of gewoonweg vastzit omdat zichzelf in tweeën splitsen nog altijd onmogelijk is. Daar waar deze mantelzorger zichzelf in allerlei bochten wringt met nul inkomsten en een burn-out op de koop toe, slurpt een vervangende mantelzorgorganisatie voor exact dezelfde taken de zorgbudgetten op van de aanvullende zorgverzekering.
Pleidooi
Mantelzorg met Beleid pleit zeker wel voor het in loondienst nemen van mantelzorgers. Echter wel met een aantal randvoorwaarden. De belangrijkste is dat wanneer het gaat om loondienst bij zorginstellingen, het concept dan ook landelijk ingevoerd wordt. Zodat er geen maatschappelijke tweedeling ontstaat, geen regionale verschillen en de zorgtekorten grotendeels opgelost kunnen worden met oprecht betrokken mensen en tegen acceptabele kosten.
En buiten de zorg dan? Voor die werkgevers is het sowieso goed om mantelzorgers in dienst hebben. Meer verantwoordelijke en loyale werknemers kun je namelijk niet vinden. Ze zijn super competent in plannen en organiseren en hebben een uitstekende antenne om de ‘klant’ te kunnen lezen en aan te voelen. Meer argumenten? U vindt het op www.mantelzorgmetbeleid.nl
Vragen naar aanleiding van dit item kunnen gestuurd worden naar info@mantelzorgmetbeleid.nl
Ik ben het voor een deel met je eens, maar waarom het begrip mantelzorger vervuilen? De definitie van het begrip is heel duidelijk, maar wordt met enige regelmaat anders gebruikt wat juist weer voor onduidelijkheid zorgt als je het mij vraagt.
Je kunt er ook voor kiezen om diezelfde mensen in te zetten als vrijwilliger en daar een vergoeding tegenover te zetten. Nou is het zo dat een volwassen vrijwilliger max € 5,- per uur, max € 180,- per maand en max 1800,- per jaar mag ‘verdienen’ om vrijwilliger te heten. Aan de andere kant zijn er ook mogelijkheden voor bijv. de brandweer- en politievrijwilligers om meer te krijgen. Zij krijgen een inkomen volgens de belasting en dragen inkomstenbelasting af.
Je twijfels over het niet meer willen doen van de ‘onbetaalde taken’ die je benoemd deel ik dan ook zeker. Wat mij betreft zou het daarom beter zijn om de constructie te veranderen, duidelijke voorwaarden te stellen en deze mensen de ‘functie’ van vrijwilliger te geven. Dan zijn volgens mij alle problemen opgelost en kunnen de mantelzorgers gewoon mantelzorger zijn en blijven. Want de relatie tussen deze mensen moet centraal blijven staan.
Dag Tanja,
Bedankt voor jouw reactie. Ik ben zelf ook van mening dat de term mantelzorgers behoorlijk ‘vervuild’ is, en te pas en onpas gebruikt wordt. Dit gebeurt niet altijd onbewust, als je het mij vraagt. Ik denk dat wat mij persoonlijk tegen de borst stuit, is wanneer het begrip mantelzorg ingezet wordt door organisaties die er behoorlijk geld mee verdienen. Je hebt gelijk dat veel verwarring, commercieel misbruik en ongelijkheid voorkomen kan worde, door mensen die tegen een kleine vergoeding bepaalde zorgtaken verrichten, gewoon vrijwilliger te noemen.